วัดเขายี่สาร

ละติจูด 13.2991531779 , ลองจิจูด 99.9047637539

พิกัด

ตำบลยี่สาร อำเภออำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม รหัสไปรษณีย์ 75110

ประเภทแหล่งศิลปกรรมฯ

วัด วัดร้าง ศาสนสถาน

ความสำคัญ/ลักษณะ

เป็นวัดโบราณ ตั้งบนเนินเขาและยอดเขายี่สาร กรมศิลปากรได้สันนิษฐานว่าเป็นวัดที่สร้างสมัยอยุธยาหน้าปันพระอุโบสถ และวิหารเป็นลวดลายที่ประดับด้วยถ้วยชามลายครามและเบญจรงค์

ลักษณะเด่นเป็นวัดที่อยู่บนเขาแห่งเดียวในจังหวัดสมุทรสงคราม ภายในวัดมีแหล่งศิลปกรรมที่สำคัญ ดังนี้

1. พิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สาร ตั้งอยู่ด้านล่างก่อนขึ้นเขายี่สาร ใช้อาคารศาลาการเปรียญของวัดเป็นพิพิธภัณฑ์ เริ่มก่อตั้งเมื่อ พ.ศ.2539 ด้วยความร่วมมือร่วมใจของชาวชุมชนยี่สารที่มีความสำนึกในประวัติศาสตร์ความเป็นมาของท้องถิ่น จากการศึกษาค้นคว้ารวบรวมหลักฐานต่างๆ ทำให้พบว่าชุมชนบ้านเขายี่สารเป็นชุมชนโบราณร่วมสมัยกับการเกิดกรุงศรีอยุธยาและมีการอยู่อาศัยอย่างต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน  เรื่องราวเล่าขานเหล่านี้เป็นข้อมูลสำคัญที่น่าศึกษาและค้นคว้าได้จากพิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สาร อาคารชั้นล่างจัดแสดงภูมิปัญญาบ้านเขายี่สาร วิถีชีวิตวัฒนธรรมของผู้คน เครื่องมือผลิตยาสมุนไพร เครื่องใช้ไม้สอยของชาวบ้านในชุมชน ชั้นบนจัดแสดงภาชนะ เครื่องมือเครื่องใช้ของชาวชุมชน

2. ถ้ำพระนอน เมื่อเดินขึ้นบันไดด้านหน้าเขาทางทิศตะวันออก ถึงไหล่เขาชั้นสองจะพบ ถ้ำพระนอน อันเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธไสยาสน์หันพระเศียรไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ที่น่าแปลกและเป็นปริศนาคือ ทรงมีนิ้วพระบาท 9 นิ้ว สันนิษฐานว่านิ้วที่ 10 อยู่ที่วัดใหญ่สุวรรณาราม จ.เพชรบุรี เพราะที่นั่นมีพระพุทธรูปที่มีนิ้วพระบาท 11 นิ้ว

3. พระอุโบสถ เดินขึ้นบันไดต่อมาถึงชั้นสาม จะเห็นพระอุโบสถสร้างด้วยปูนขาวตามแบบวัดโบราณ ว่ากันว่าสร้างตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย และได้บูรณะใหม่ในช่วงกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ตกแต่งด้วยช่างฝีมือปูนปั้น ประดิษฐ์ลวดลายปูนปั้นด้วยฝีมือช่างเมืองเพชร หน้าบันตกแต่งด้วยเครื่องถ้วยชามจีน บานหน้าต่างเป็นรูปบุคคลในพงศาวดารจีน รอบพระอุโบสถมีจุดเด่นได้แก่ เสมาคู่ทำจากหินทรายแดง บนฐานตกแต่งด้วยงานปูนปั้น รวมไปถึงรอบซุ้มประตู หน้าต่าง ก็มีลวดลายที่สวยงาม สำหรับเสมาคู่ เป็นสัญลักษณ์แสดงถึงพระมหากษัตริย์เป็นองค์อุปถัมภ์วัด แต่หลักฐานไม่ได้กล่าวว่าเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ใด

4. พระวิหาร บนยอดเขาด้านบนเป็นลานกว้าง ซ้ายมือเป็นศาลาทรงไทยโล่ง ท้ายศาลาเป็นหอระฆัง ตรงกลางลานมีแท่นก่ออิฐเตี้ยๆ อยู่สามแถว สันนิษฐานว่าอาจจะเคยเป็นลานบุญใช้เป็นที่วางของใส่บาตร และมีเจดีย์เก่าอยู่หน้าพระวิหาร พระวิหารมีลักษณะเป็นรูปเรือ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธบาทสี่รอยซึ่งเป็นองค์ประธาน บานประตูเป็นไม้จำหลักรูปลายก้านขด ศิลปะสมัยอยุธยาตอนปลาย ด้านหน้าวิหารมีประตู 2 ช่อง ซ้ายกับขวา ตรงกลางเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปทรงเครื่อง เข้ามาในวิหารสิ่งแรกที่เราจะเห็นคือรอยพระพุทธบาทสี่รอย ทางวัดสร้างขอบปูนเอาไว้สูงพอสมควร บริเวณรอยพระพุทธบาทจะมีการสร้างหลังคาครอบไว้ เป็นหลังคาที่สร้างมานาน หน้าบันมีการแกะสลักลวดลายสวยงาม มีช่อฟ้าเล็ก ๆ ด้วย ก่อนจะสร้างวิหารคลุมทั้งหมดอีกที  ด้านหลังรอยพระพุทธบาทยังเป็นที่ประดิษฐานหลวงพ่อปากแดง ซึ่งเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ฐานรอบ เป็นลายปูนปั้น และที่ปากเป็นสีแดงสันนิษฐานว่า  เป็นงานช่างฝีมือชาวขอม เนื่องจากสมัยก่อนขอมจะนิยมทาปากพระพุทธรูปเป็นสีแดง ชาวบ้านศรัทธามาก ปากพระพุทธรูปมีสีแดงอ่อนๆ แต่ก่อนสีแดงเข้มกว่านี้แล้วค่อยๆ จางลงตามกาลเวลา

 

สถานการณ์สิ่งแวดล้อม

สถานการณ์สิ่งแวดล้อม

เขายี่สารอยู่ห่างชายฝั่งอ่าวไทยราว 5 กิโลเมตร พื้นที่โดยรอบเต็มไปด้วยป่าชายเลนซึ่งสวนใหญ่จะเป็นไม้โกงกาง มีลำคลองสายต่าง ๆ ทั้งคลองขุดและคลองธรรมชาติเชื่อมเส้นทางสู่ชุมชนภายนอก คลองสายต่าง ๆ เหล่านี้ คือหัวใจในการคมนาคมยุคแรกเริ่ม จนในปี พ.ศ. 2518 ถนนเริ่มเข้ามามีบทบาทแทนที่ ในปัจจุบันการเดินทางมาวัดเขายี่สารใช้เส้นทางตามถนนพระราม 2  ขับเรื่อยมาประมาณกิโลเมตรที่ 72 จะเห็นปั๊มน้ำมัน ปตท. ซ้ายมือ เลี้ยวซ้ายตามป้ายบอกทางเข้าวัดเขายี่สาร ตรงเข้าไปประมาณ 7 กิโลเมตร เข้ามาในเขตวัดสิ่งแรกที่เห็นคือศาลหลวงพ่อปู่     เขายี่สาร เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบ้านเคารพศรัทธา ตามตำนานเล่าขานว่า พ่อปู่เขายี่สารคือสองพี่น้องชาวจีนที่นั่งสำเภามาชนเขายี่สารเรือแตกจมลง จึงได้ขึ้นมาอาศัยอยู่บนเขายี่สาร คนหนึ่งชื่อปู่ศรีราชา อีกคนหนึ่งชื่อปู่หนุมาน ชาวบ้านนับถือว่าเป็นบรรพบุรุษของชาวบ้านเขายี่สาร จึงสร้างศาลเอาไว้ให้ชาวบ้านได้มากราบไหว้จะมาขอพร บอกกล่าวพ่อปู่เขายี่สารเสมอ ถึงวันขึ้น 14-15 ค่ำ เดือนอ้ายจะมีงานสมโภชปิดทองพ่อปู่ และงานเวียนเทียนเซ่นไหว้ในวันสุดท้ายของวันสงกรานต์ เป็นประจำทุกปี ชาวบ้านจะเรียกพ่อปู่เขายี่สาร หมายถึง ปู่ศรีราชา และปู่หนุมาน โดยไม่แยกจากกัน  บนยอดเขาเป็นที่ตั้งพระวิหาร ระหว่างทางมีต้นไม้โบราณต้นใหญ่อายุมากกว่าร้อยปี ซึ่งชาวบ้านเรียกกันว่าต้นมะซาง ที่เล่าลือกันว่าเมื่อตั้งจิตให้สงบแล้วเอาหูไปแนบที่ลำต้นจะได้ยินเสียงน้ำตกอยู่ภายในต้นไม้  ทางเดินจะมีบันไดขึ้นไปสู่พระวิหาร หน้าวิหารมีต้นไม้เลื้อยขึ้นมาปกคลุม  ให้บรรยากาศร่มรื่น บริเวณโดยรอบมีมอสและตะไคร่น้ำขึ้นเกาะบนกำแพงสร้างความวังเวง เป็นโบราณสถานกลางป่าที่ตั้งอยู่อย่างสันโดษท่ามกลางแมกไม้เขียว

          จากการสำรวจและพูดคุยกับชาวบ้าน  พบว่าชุมชนเก่าแห่งนี้มีความรักและเลื่อมใสศรัทธา ศาลหลวงพ่อปู่เขายี่สาร โบราณสถานและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่าง ๆ ที่อยู่ในวัดแห่งนี้ และคนในชุมชนยังมีคงมีความเชื่อ และมีวิถีชีวิตความเป็นอยู่อย่างสงบร่มเย็น ยังอนุรักษ์และสืบทอดวัฒนธรรมความเป็นอยู่แบบดั้งเดิมไว้จนถึงปัจจุบัน 

แก้ไขเมื่อ

2023-08-04