หอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์

ละติจูด 17.626276 , ลองจิจูด 100.0982

พิกัด

หอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ถนนแปดวา ตำบลท่าอิฐ อำเภอเมือง จังหวัดอุตรดิตถ์ 53000 ตำบลท่าอิฐ อำเภออำเภอเมืองอุตรดิตถ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ รหัสไปรษณีย์ 53000

ประเภทแหล่งศิลปกรรมฯ

พิพิธภัณฑ์ สถาปัตยกรรม พระราชวัง

ความสำคัญ/ลักษณะ

หอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ตั้งอยู่ใกล้จวนผู้ว่าราชการจังหวัด เป็นศูนย์รวมโบราณวัตถุที่สำคัญไว้เป็นแหล่งการศึกษาค้นคว้าและเป็นหลักฐานอ้างอิงทางประวัติศาสตร์ ลักษณะเป็นอาคารไม้โบราณมีอายุประมาณ 90 ปี เป็นเรือนไม้ 2 ชั้น ฝาไม้ตีซ้อน หน้าต่างเป็นบานเกล็ดกระทุ้งอยู่ในบานหน้าต่างใหญ่ สามารถเปิดได้ทั้งบาน ด้านหน้ามียื่นมุขหักมุม ด้านล่างของมุมปล่อยโล่ง มีการตกแต่งบัวหัวเสา ลักษณะการใช้ไม้โค้ง ได้รับอิทธิพลของลักษณะสถาปัตยกรรมแบบ ARCH ของโรมัน แต่มีการฉลุลวดลายไม้เพิ่มเติมผสมผลานกัน โบราณวัตถุที่สำคัญชิ้นหนึ่ง ได้แก่ ยานมาศ หรือ คานหามไม้แกะสลักโปร่ง 3 ชั้น กว้าง 73 เซนติเมตร ยาว 3.50 เมตร สูง 1.45 เมตร เป็นฝีมือช่างสมัยอยุธยาตอนปลาย

หอวัฒนธรรม จังหวัดอุตรดิตถ์  ตั้งอยู่ถนนแปดวา ตำบลท่าอิฐ อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ จังหวัดอุตรดิตถ์ ติดกับบ้านพักรองผู้ว่าราชการจังหวัดอุตรดิตถ์ ตรงกับข้ามกับบ้านพักผู้ว่าราชการจังหวัดอุตรดิตถ์ เดิมอาคารหลังนี้เป็นของขุนพิเนตรจีนภักดิ์  ซึ่งเป็นคหบดีชาวจีนที่สร้างฐานะด้วยความขยันขันแข็ง และได้รับแต่งตั้งให้มีบรรดาศักดิ์เพื่อช่วยเหลือทางราชการ มีหน้าที่เป็นนายภาษีอากร  รูปแบบของอาคารหลังนี้ เล่ากันว่าขุนพิเนตรจีนภักดิ์ได้แนวคิดมาจากรูปแบบพระที่นั่งวิมานเมฆ และได้ช่างชาวจีนชื่อเถ้าแก่โฮกเป็นผู้รับเหมา  ระดมช่างฝีมือมาดำเนินการก่อสร้างและตกแต่งอย่างงดงาม  เมื่อคราวที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสเมืองอุตรดิตถ์ ผ่านตลาดท่าอิฐล่างซึ่งเป็นที่ตั้งดั้งเดิมของบ้าน ทอดพระเนตรบ้านหลังนี้และตรัสกับผู้ตามเสด็จว่า “บ้านหลังนี้สวยงามมาก  อย่างกับบ้านหลวงเลยทีเดียว”  

ประมาณ พ.ศ. 2450  ขุนพิเนตรจีนภักดิ์ได้เป็นความกับทางราชการ เนื่องจากนำส่งภาษีอากรไม่ครบตามจำนวนเกิดการฟ้องร้องกันขึ้นและถูกศาลพิพากษาให้แพ้ความ ต้องถูกยึดทรัพย์รวมอาคารไม้โบราณหลังนี้ด้วย จากนั้นในช่วง พ.ศ. 2460 – 2461 พระยาวโรดมภักดีศรีอุตรดิตถ์นคร เจ้าเมืองอุตรดิตถ์ ได้สั่งให้ย้ายอาคารไม้โบราณหลังนี้มาสร้างใหม่ไว้ ณ ที่ตั้งปัจจุบัน โดยรักษารูปแบบให้เหมือนเดิมทุกประการ เพื่อใช้เป็นที่รับรองเจ้านายและข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ จากนั้นเมื่อมีสภาเทศบาลก็ได้ใช้อาคารหลังนี้เป็นที่ประชุมสภาเทศบาล จนถึงสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม อาคารหลังนี้จึงถูกประกาศให้เป็นสำนักงานหอวัฒนธรรมหญิง เมื่อ พ.ศ. 2494  

ลักษณะทางสถาปัตยกรรม เป็นรูปแบบที่เรียกว่าแบบเรือนขนมปังขิง (Gingerbread House) เป็นเรือนไม้ 2 ชั้น สร้างด้วยไม้สักทั้งหลัง ยกพื้นสูงประมาณ 1 ศอก หลังคามุงด้วยกระเบื้อง ตกแต่งหลังคาด้วยยอดไม้กลึง ฝาไม้ตีซ้อน หน้าต่างเป็นบานเกล็ดกระทุ้งอยู่ในบ้านหน้าต่างใหญ่ สามารถเกิดได้ทั้งบาน ด้านหน้ามีการยื่นมุขหักมุม ด้านล่างของมุขปล่องโล่ง มีการตกแต่งอาคารด้วยบัวหัวเสา ไม้ฉลุ และซุ้มโค้ง ได้รับอิทธิพลของลักษณะสถาปัตยกรรมแบบ ARCH ของโรมัน แต่มีการฉลุลวดลายไม้เพิ่มเติมผสมผสานกัน ซึ่งเป็นลักษณะสถาปัตยกรรมในช่วงที่กรุงรัตนโกสินทร์มีอายุประมาณ 100 ปี ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระรบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ในยุคนั้นอิทธิพลตะวันตกและวิทยากรสมัยใหม่ ได้รับการยอมรับว่าเป็นวัฒนธรรมส่วนหนึ่งของชีวิตคนไทยชั้นสูง  แต่ได้มีการประยุกต์ใช้อย่างเหมาะสม การตกแต่งอาคารโดยการใช้ไม้ฉลุลวดลายเข้าประดับตามช่องลมหรือเชิงชายทำได้อย่างละเอียดงดงาม ทำให้งานสถาปัตยกรรมกลมกลืนและสอดคล้องกับวัฒนธรรมไทย

ปี พ.ศ. 2533 ได้มีการบูรณซ่อมแซมโดยรักษาสภาพเดิมไว้โดยหน่วยงานอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมศิลปกรรม สถาบันราชภัฏอุตรดิตถ์ และใช้เป็นหอวัฒนธรรมของจังหวัดอุตรดิตถ์ เป็นที่จัดแสดงวัตถุโบราณชิ้นสำคัญ ๆ ของจังหวัดอุตรดิตถ์ เช่น ยานมาศ (คานหามแกะสลักฝีมือช่างสมัยอยุธยาตอนปลาย ปัจจุบันเก็บรักษาไว้ที่วัดใหญ่ท่าเสา จังหวัดอุตรดิตถ์) พระพุทธรูปไม้ยุคต้นรัตนโกสินทร์ ตู้พระธรรม รูปหล่อเทวดากะไหล่ทอง และภาพถ่าย กิจกรรมทุกวันอาทิตย์และวันพฤหัสบดี จะมีตลาดนัดวิถีชาวบ้านจำหน่ายของใช้ในวิถีชีวิตของคนโบราณและวัตถุมงคลต่าง ๆ มีผู้มาซื้อขายจากทั่วประเทศ การจัดนิทรรศการ การบริการข้อมูลสำคัญของจังหวัดอุตรดิตถ์ เป็นต้น

ปี พ.ศ. 2537 อาคารหอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้รับการคัดเลือกจากสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภ์ ให้เป็นอาคารอนุรักษ์ดีเด่น ด้านอนุรักษ์สถาปัตยกรรมประจำปี พ.ศ. 2537

ปี พ.ศ. 2560 หอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้รับการปรับปรุงบูรณะซ่อมแซมหลังคา ฝ้าเพดาน พื้นอาคาร ผนังไม้ ประตู หน้าต่างชั้นบนและชั้นล่าง ปรับปรุงระบบไฟฟ้า ปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์โดยรอบหอวัฒนธรรม ก่อสร้างห้องน้ำหอวัฒนธรรมและจัดทำป้ายประวัติแบบมีหลังคาคลุม  โดยได้รับการจัดสรรงบประมาณรายจ่ายเพิ่มเติมงบกลาง รายการค่าใช้จ่ายเสริมสร้างความเข็มแข็งและก้าวหน้าของประเทศตามแนวทางปฏิรูปจากกระทรวงวัฒนธรรม

ปี พ.ศ. 2561 ได้รับงบพัฒนาจังหวัดอุตรดิตถ์ ในการก่อสร้างอาคารสำหรับจำหน่ายของที่ระลึกภายในบริเวณหอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ จำนวน 2 หลัง

สถานการณ์สิ่งแวดล้อม

ปัจจุบันหอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ อยู่ในความดูแลของสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ซึ่งมีการใช้พื้นที่ให้เกิดประโยชน์ เช่น โครงการจัดงานส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมวิถีอุตรดิตถ์ และเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร เจริญพระชนมพรรษา 67 พรรษา ประจำปีงบประมาณ 2562  เป็นการจัดกิจกรรมเพื่อเปิดพื้นที่สร้างสรรค์ ตลาดประชารัฐ ตลาดวัฒนธรรม ถนนสายวัฒนธรรม ให้ทั้งเกษตรกร ผู้มีรายได้น้อย ผู้ประกอบการ หาบเร่ แผงลอย นักเรียน นักศึกษา ผู้ประกอบการที่เดือดร้อนจากการไม่มีสถานที่ค้าขาย และเครือข่ายวัฒนธรรม รวมทั้งชุมชนคุณธรรมน้อมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ได้เข้ามามีส่วนร่วม บูรณาการในตลาดวัฒนธรรม โดยการจำหน่ายผลิตภัณฑ์/สินค้าทางวัฒนธรรม และผลิตภัณฑ์ CPOT รวมทั้งเป็นการเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของเด็กเยาวชน ประชาชน ทุกภาคส่วนในจังหวัดอุตรดิตถ์ให้เห็นถึงความสำคัญของการเทิดทูนสถาบันพระมหากษัตริย์ และการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางด้านศาสนา ศิลปะ และวัฒนธรรมที่ดีงามของชาวจังหวัดอุตรดิตถ์ ในพื้นที่ลานวัฒนธรรมสร้างสรรค์ตลาดประชารัฐ ตลาดวัฒนธรรม ถนนสายวัฒนธรรมของจังหวัดอุตรดิตถ์  โครงการส่งเสริมสนับสนุนการอนุรักษ์ฟื้นฟูขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นของสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัด กิจกรรมหนังกลางแปลงอุตรดิตถ์ เป็นการเปิดพื้นที่สร้างสรรค์ทางวัฒนธรรม โดยใช้พื้นที่บริเวณ หอวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ นำมาสร้างความสุข ด้วยการฉายภาพยนตร์ ฟังดนตรี การละเล่นพื้นบ้าน และตลาดวัฒนธรรม โดยได้รับความร่วมมือจากภาคีเครือข่ายทางวัฒนธรรมทุกภาคส่วน และนำไปสู่การบริหารจัดการ “การท่องเที่ยวชุมชน ยลวิถี เมืองท่าเหนือ จังหวัดอุตรดิตถ์” โดยชุมชนอย่างยั่งยืน ซึ่งเป็นโอกาสที่ดีในการประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยววิถีวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์  โครงการส่งเสริมสนับสนุนการอนุรักษ์ฟื้นฟูขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นของจังหวัดอุตรดิตถ์ ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2566 (งวดที่ 1) กิจกรรมส่งเสริม สนับสนุนการปลูกจิตสำนึกและค่านิยมอันดีงาม ข้อ 2.1 วัฒนธรรมสัญจรสร้างสุข ณ อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ เป็นการจัดกิจกรรมส่งเสริมสนับสนุนให้ประชาชน นักเรียน นักศึกษา นักท่องเที่ยว ได้ร่วมอนุรักษ์ฟื้นฟูขนบธรรมเนียมประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นของจังหวัดอุตรดิตถ์ ได้แก่ การสาธิตอาหารพื้นถิ่น การละเล่นพื้นบ้าน การแสดงทางศิลปวัฒนธรรมไทย การแสดงดนตรีไทยและสากล นิทรรศการภาพศิลปะ การแกะสลัก และจำหน่ายสินค้าผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมชุมชนในตลาดวัฒนธรรม เป็นต้น

แก้ไขเมื่อ

2025-10-01